پاسخ به معمای گم شدن روزانه ۵۰ میلیون نان؛ روایتی کاملاً متفاوت از دلایل گم شدن آرد

  «گم شدن روزانه ۵۰ میلیون نان لواش»، تیتر پر سر و صدایی بود که چندی پیش در رسانه ها به نقل از مشاور وزیر اقتصاد مطرح شد. توضیحات وی نشان می داد که این موضوع مربوط به مغایرت بین آرد توزیع شده بین نانوایی ها و نان تولید شده توسط آن هاست. با این حال، به نظر می رسد نظرات قابل اعتنای دیگری نیز در این زمینه توسط کارشناسان مطرح شده است. از جمله این که اعلام می شود در محاسبات دولت، مواردی از جمله پرت آرد نانوایی ها در نظر گرفته نشده است. این ادعاها در صورت اثبات می تواند مسیر مواجهه با نشت و توزیع آرد در شبکه تولید نان را تغییر دهد و به نظر می رسد دولت باید در ضمن گام دوم طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان که از ابتدای بهمن آغاز می شود، این مسئله را نیز تعیین تکلیف کند.
ماجرای آردهای گم شده
گام دوم طرح هوشمندسازی آرد از ابتدای بهمن و به طور تدریجی آغاز می شود. طرحی که در پی یک نابسامانی کهنه در توزیع یارانه آرد اجرا شده و توانسته است تا حد زیادی جریان کالا و پول در این شبکه را شفاف کند. بر این اساس، میزان سهمیه نانوایی‌ها به ازای فروشی که روزانه دارند، تخصیص می‌یابد یعنی نظارت‌ها به جای این که تصادفی و اتفاقی باشد، برخط و سیستمی می‌شود. با این حال، اظهارات اخیر مشاور وزیر اقتصاد، بازتاب زیادی در رسانه ها داشت. به گزارش خبرگزاری فارس، وی گفته بود : «با معادل‌سازی حجم آرد توزیع شده طی یک روز در نانوایی‌ها و مقدار نان تولیدشده، مشخص شد حدود ۵ هزار تن آرد در این بین گم شده است. با این حال، با محاسبه ۱۰۰ گرم آرد برای تولید یک قرص نان لواش، حدود ۵۰ میلیون نان لواش در یک روز گم می‌شود!» جلال گفت: «این مقدار نان صرف خوراک دام و طیور، مصرف واحدهای صنفی و صنعتی در حوزه گندم و بخشی هم قاچاق می‌شود. برای این که این عدد ملموس‌تر باشد،به اندازه ۵۰ میلیون قرص نان  یا  ۵۰۰ کامیون ۱۰ تنی آرد است.» اظهارات وی، با توجه به اختلاف قیمت بالای آرد نانوایی ها با آرد آزاد و صنعت اساساً قابل پذیرش است. طبق گزارش ها هم اینک هر کیلو آرد نانوایی با قیمت ۶۷۰ تومان توسط دولت به نانوایی ها می رسد و از سوی دیگر نرخ آرد صنعت تا ۱۲ هزار تومان نیز بالا رفته است.  گرانی نهاده هایی مانند جو، ذرت و سویا نیز که نرخ آن ها به حدود ۱۶ هزار تومان و بیشتر رسیده، این زمینه را فراهم کرده تا برخی دامداران نان خشک را کیلویی ۱۰ هزار تومان بخرند و به دام خود بدهند. همچنین تفاوت قیمت آرد در داخل و خارج از کشور بسیار بالاست که زمینه قاچاق این محصول را هر چند به میزانی کمتر از روش های دیگر فراهم می کند. با این حال، از آن جایی که پذیرش این مغایرت ها می تواند سهمیه نانوایی ها و فروش و سود آن ها را تحت تاثیر قرار دهد، به نظر می رسد احتمالاً موضوع مغایرت می تواند ابعاد قابل اعتنای دیگری نیز داشته باشد.
روایتی کاملاً متفاوت از دلایل گم شدن آرد
در شرایطی که استناد متقنی مبنی بر نشت آرد به مقاصد مفسده آمیز فوق(فروش غیر قانونی و قاچاق )، توسط مقام وزارت اقتصاد بیان نشده، اظهارات کارشناسان، به روایتی کاملاً متفاوت از دلایل گم شدن به اصطلاح ۵۰ میلیون نان اشاره دارد. به گزارش خبرگزاری ایمنا، محمدرضا خواجه نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات ایران در یادداشتی، به این موارد پرداخته است.
وی با زیرسوال بردن مبنای محاسباتی اشاره شده در اظهارات وزیر اقتصاد، محل مفقود شدن ۵۰ میلیون نان در ایران را در مواردی از جمله بندهای زیر بیان کرده است: ۱- دولت به همه آسیاب‌های کشور دستور داده می‌توانید ۱۴ درصد رطوبت به گندم تزریق کنید که گروهی تا ۱۶ و ۱۸ درصد هم می‌دهند و همین موضوع باعث افت شدید وزن کیسه ۴۰ کیلویی در مغازه می‌شود، چون محیط گرم و خشک است و حدود سه تا چهار کیلو افت وزن در هر کیسه رخ می‌دهد. در شهرهای شمالی و جنوبی شرجی بودن هوا و باران و رطوبت به حدی زیاد است که آرد داخل کیسه ها کلوخه می‌شود و افت وزن تا مرز چهار کیلو در ۴۰ کیلو هم می‌رسد و حدود یک کیلو هم در فرایند پخت مصرف (غیب) می‌شود! ۲- موقع تخلیه آرد داخل میکسر، ته هر کیسه حدود ۳۰۰ گرم آرد به جا می‌ماند که قابل تخلیه نیست. ۳- موقع چانه گیری و پهن کردن چانه به تناسب وزن چانه‌ها حدود ۲۰ گرم آرد مصرف می‌شود. ۴- موقع پخت هر کیسه، حدود ۴۰۰ گرم آرد کف مغازه می‌ریزد که غیر قابل کنترل است. ۵- موقع پخت به دلیل نوسان کیفی آردها و تلاش برای تنظیم دما، هر کیسه بین ۵ تا ۱۰ قرص نان ضایعاتی دارد.
وی با برشمردن ایرادهای مورد ادعای دیگری در محاسبات دولت به موضوعی نظیر این اشاره کرده و افزوده است: «اگر مبنای محاسبه مسئول مربوط، نان لواش باشد که هست، یک چانه لواش ۱۷۰ گرمی برخلاف محاسبه ایشان ۱۱۵ گرم آرد نیاز دارد نه ۶۶ گرم، چون باید با  آرد مصرفی برای چانه گیری و پهن کردن خمیر حساب کرد. یک چانه استاندارد (۲۰۰ گرمی) نیز حدود ۱۳۵ گرم آرد نیاز دارد نه کمتر. همین اشتباه محاسباتی باعث گمراه شدن این عزیزان شده و به تصور این که نانوایان آرد فروشی می‌کنند، سهمیه آرد نانوایان را زیادی تلقی و سهمیه آرد بیشتر نانوایان قزوین را بین ۵۰ تا ۱۰۰ کیسه کسر کرده‌اند! یعنی متهم سازی نانوا به تخلف و آرد فروشی که کاملاً نادرست و غیراخلاقی است.» وی در مجموع و در پاسخ به این سوال که ۵۰ میلیون نان لواش کجا گم شده، محاسباتی دیگر را مورد تاکید قرار داده و مدعی شده که اتفاقاً روزانه ۵۴ و نه ۵۰ میلیون نان در کشور گم می شود.
نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات در این یادداشت این گونه جمع بندی کرده است:«هرکیسه آرد ۴۰ کیلویی به‌طور متوسط ۳۵ کیلو آرد خالص نصیب نانوا می‌کند و باقی مانده آن بر اثر حذف رطوبت آرد در نانوایی یا پرت حین پخت غیب می‌شود، ولی بد نیست بدانید اگر این ۵ کیلو آرد پرت شده در فرایند پخت به نان تبدیل می‌شد بیش از ۷ کیلو خمیر معادل ۴۴ قرص نان لواش با چانه ۱۷۰ گرم می‌داد که اگر این تعداد را در تعداد کیسه آرد مصرفی روزانه کشور ضرب کنیم (۵۷۵ هزار کیسه) ۲۴ میلیون قرص در روز می‌شود (نصف عدد ۵۰ میلیون نان گم شده). حال اگرتعداد نان مصرفی روزانه ۱۰ میلیون خارجی مقیم کشور را به این عدد اضافه کنیم (هر افغانستانی حداقل روزی ۳ قرص نان می‌خورد نه کمتر) ۳۰ میلیون می‌شود. مجموع ۳۰ میلیون و ۲۴ میلیون می‌شود ۵۴ میلیون نه ۵۰ میلیون. پس روزانه در ایران به اندازه ۵۴ میلیون قرص نان غیب می‌شود ولی نه توسط نانوا و این درست نیست که زحمات این قشر زحمت کش را زیر سوال ببریم.»
رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی تهران  نیز در گفت وگو  با ایلنا با  انتقاد از این که می‌گویند ۵۰ میلیون نان در نانوایی‌ها گم شده است، گفت: برخی مردم و اتباع خارجی برای خرید نان پول نقد می‌دهند،  همچنین برخی نانوایان وراثی هستند و در حالی‌که نانوایی آن ها تعطیل است اما نام شان در سامانه آرد وجود دارد. زمانی‌ می‌توان گفت ۵۰  میلیون نان گم شده است که این معضلات حل شده باشد. ممکن است برخی نانوایان یک تا ۲درصد خطا کنند چراکه در هر کالایی که یارانه به آن تعلق می‌گیرد احتمال خطا وجود دارد. در ضمن دولت با نان لواش، نان‌های گم شده را محاسبه کرده تا تعداد نان‌ها را بالا ببرند. به گزارش خراسان، البته این که واقعاً این میزان اتباع خارجی (مورد اشاره در بالا) بدون کارت بانکی هستند، سوالی است که باید راستی آزمایی شود.